Αριστείδης Χατζής: Ο Πετρόμπεης για τον Καποδίστρια

"Αγαπημένη μου Πατρίδα! Σε αποχαιρετώ!

Αυτά είναι τα τελευταία λόγια μου, η γραπτή εξομολόγησή μου λίγο πριν παρουσιαστώ στον Πλάστη και Θεό μου.

Δεν χόρτασα ποτέ εθνική νίκη χωρίς να κλάψω για τον θάνατο των παιδιών μου, των αδελφών μου, των συγγενών μου, των ανθρώπων μου. Η μόνη μου παρηγοριά είναι ότι ξεπλήρωσα τα χρέη μου προς την πατρίδα.

Στα χρόνια του Καποδίστρια ολόκληρη η οικογένειά μου και όλοι οι άνθρωποί μου είχαν να αντιμετωπίσουν άδικες επιθέσεις, περιφρόνηση, φυλάκιση. Δεν θα προσπαθήσω να δικαιολογήσω τον εαυτό μου, ούτε το θέλω, ούτε είναι δική μου δουλειά. Ας το κρίνουν οι αντικειμενικοί Έλληνες κι ας το αφήσουμε στην αμερόληπτη ιστορία. Όταν θα έρθει η ώρα, μετά από αιώνες, ας με κρίνει.

Την αδικαιολόγητη περιφρόνηση και τις άδικες φυλακίσεις τις υπέφερα με στωική απάθεια. Αλλά υπάρχει κάτι που και τότε με είχε στεναχωρήσει πάρα πολύ και ακόμα και τώρα μου είναι αδύνατο να το ξεπεράσω, μου πληγώνει ακόμα την καρδιά. Είναι αυτό που μου είπε ο Ιωάννης Καποδίστριας μια μέρα που συζητούσαμε για διάφορα θέματα:

- Είκοσι πέντε είστε, εσείς, οι καταστροφείς του έθνους.

Εννοούσε τους πρόκριτους της Πελοποννήσου, αυτούς που για επτά ολόκληρα χρόνια πολέμησαν για την ελευθερία του έθνους, αυτούς που ξεκίνησαν και οδήγησαν τον αγώνα.

Τον κοίταξα και του απάντησα με ένα πικρό χαμόγελο:

- Αλλά, εξοχότατε, αυτούς τους καταστροφείς ακολούθησαν όλοι οι Έλληνες και πολέμησαν τους τυράννους τους και απαλλάχθηκαν από τον ζυγό…

Με διέκοψε απότομα:

- Νόμιζα ότι οι Έλληνες έχουν τις απαραίτητες αρετές, αλλά δυστυχώς δεν το βλέπω!

Του αποκρίθηκα:

- Δεν θεωρείτε αρετή των Ελλήνων ούτε το ότι κατάλαβαν τα σφάλματά τους και κάλεσαν εσάς να τους κυβερνήσετε;

Με κοίταξε αγριεμένος και μου απάντησε:

- Έχεις κι άλλα να πεις;

Χωρίς να περιμένει απάντηση, μου γύρισε την πλάτη.

Αυτά τα λόγια με πίκραναν πολύ, τώρα που σου τα λέω για πρώτη φορά, αισθάνομαι μια ανακούφιση. Και τώρα κιόλας θα τα ξεχάσω για πάντα, όπως κι εσύ - σου το ζητώ. Δεν θέλω να τα καταγράψει η ιστορία. Για να μην υπάρχει ούτε μια κηλίδα στη βιογραφία του έξοχου διπλωμάτη.

Ας κρίνουν οι Έλληνες το κακό που έγινε και που μετέβαλε την πολιτική κατάσταση της Ελλάδας. Εμένα μου θέρισε κι άλλο την ήδη ρημαγμένη οικογένειά μου.

Ένα θα πω μόνο και θέλω να με πιστέψεις. Έμαθα για τη δολοφονία μαζί με όλους τους υπόλοιπους. Αυτή η ξαφνική καταστροφή θα άλλαζε τα πάντα, το ήξερα.

Δεν μου το είχαν εκμυστηρευτεί. Αλλά αν το είχαν κάνει, αν είχαν έρθει στο κελί να με βρουν, ο αδελφός μου και ο γιος μου, και με ενημέρωναν για τη συνωμοσία τους, τι θα τους έλεγα; Δεν ξέρω. Θα φούντωνε μέσα μου η ανάγκη για εκδίκηση και ο πληγωμένος πατριωτισμός μου ή τα γηρατειά και η θρησκεία μου θα με μαλάκωναν και θα μ’ έκαναν να ξεχάσω τον Άρχοντα και να λυπηθώ τον άνθρωπο; Αυτό το ερώτημα με βασανίζει.

Αυτά είχα να πω στην Πατρίδα μου φιλεύσπλαχνε Κύριε. Είμαι έτοιμος να παραδώσω το κουρασμένο μου σώμα στη μητέρα γη, κατά τη θεία Σου βούληση και την αμαρτωλή ψυχή μου στη θεία σου ευσπλαχνία.

Πέτρος Μαυρομιχάλης
Δεκέμβριος 1842

[Τα αποσπάσματα που διαβάσατε, σε δική μου απόδοση και προσαρμογή, προέρχονται από ένα σχεδόν άγνωστο κείμενο. Τον Δεκέμβριο του 1842, ο 77χρονος Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης υπαγορεύει αυτό το κείμενο στον γραμματικό του. Το απευθύνει στην «Πατρίδα», είναι η πολιτική του διαθήκη. Είναι άρρωστος, πιστεύει ότι θα πεθάνει, και είναι ευσυγκίνητος. Στο περιθώριο της σελίδας ο γραμματικός του σημειώνει: «Όταν επρόφερε τους λόγους τούτους, ο Σεβαστός γέρων, εσιώπησεν ολίγας στιγμάς βρέχων τας παρειάς του με τα δάκρυά του.» Αυτό το χρησιμότατο κείμενο (διότι μεταξύ των άλλων καταρρίπτει και όλες τις ανόητες θεωρίες συνωμοσίας) ο Πετρόμπεης δεν το δημοσιοποιεί. Αναρρώνει και το κρύβει. Όταν θα πεθάνει, 6 χρόνια αργότερα, τον Ιανουάριο του 1848, η οικογένειά του θα το βρει στα χαρτιά του. Η οικογένεια θα τηρήσει την επιθυμία του και θα το κρατήσει αδημοσίευτο για σχεδόν έξι δεκαετίες. Όμως στις αρχές του 1903, ο διευθυντής της εφημερίδας «Νέα Ημέρα» της Τεργέστης, Ιωάννης Χαλκοκονδύλης, θα λάβει μια επιστολή από τον 70χρονο απόστρατο υποστράτηγο Γεώργιο Μαυρομιχάλη, εγγονό του Πετρόμπεη. Η επιστολή θα περιέχει την Πολιτική Διαθήκη. Γιατί την έστειλε σε εφημερίδα της Τεργέστης; Δεν γνωρίζω. Πάντως ο Χαλκοκονδύλης αντιλαμβάνεται αμέσως τη σημασία της επιστολής και τη δημοσιεύει στο φύλλο της 28ης Μαρτίου 1903. Το συγκεκριμένο φύλλο της εφημερίδας έχει διασωθεί και βρίσκεται στο αρχείο της Βουλής των Ελλήνων. Ο Χαλκοκονδύλης το επέστρεψε και ο Μαυρομιχάλης το παρέδωσε στον φιλόλογο Κωνσταντίνο Ζησίου που ετοίμαζε προς έκδοση το αρχείο της Οικογένειας (δυστυχώς κυκλοφόρησε μόνο ο πρώτος τόμος το 1903 – περιλαμβάνει και την πολιτική διαθήκη στο τέλος). Τι απέγινε το πρωτότυπο, δεν γνωρίζω.

Ο σχολιασμός είναι περιττός, ας διαβάσουμε απλώς προσεκτικά το κείμενο. Ιδιαιτέρως ανεπιθύμητα είναι εδώ τα σχόλια των φανατικών καποδιστριακών (όπως όλα τα αντιεπιστημονικά σχόλια κάθε είδους φανατικών) που πάσχουν από βαριάς μορφής confirmation bias. Όπου συναντάτε τα κείμενά τους να τα αποφεύγετε (θα τα εντοπίσετε εύκολα γιατί δικαιολογούν κάθε τι που έχει κάνει ο Ι.Κ., δαιμονοποιούν τους εχθρούς του υιοθετώντας άκριτα τη χυδαία καποδιστριακή προπαγάνδα της εποχής, αναφέρονται στον μύθο του απόρρητου φακέλου στο Foreign Office, υιοθετούν θεωρίες συνωμοσίας για τη δολοφονία, κλπ.).

Επειδή θα με ρωτήσετε τι να διαβάσετε για τον Καποδίστρια, σας το γράφω από τώρα. Οτιδήποτε έχει γράψει ο Χρήστος Λούκος (σύντομη βιογραφία του Ι.Κ. στη σειρά των «Νέων», το διδακτορικό του για την αντιπολίτευση στον Ι.Κ. (εκδ. Θεμέλιο), το άρθρο για τη σχέση του Ι.Κ. με τους Μαυρομιχάληδες στον «Μνήμονα»). Ο Λούκος δεν είναι μόνο ένας από τους κορυφαίους ιστορικούς του 1821 είναι ένας ιστορικός που συνδυάζει τη μεγάλη εκτίμηση για τον μεγάλο αυτόν πατριώτη, διπλωμάτη και πολιτικό, τον Ιωάννη Καποδίστρια, με την επιστημονική ακεραιότητα που του επιτρέπει να εντοπίζει τα μεγάλα λάθη του Κυβερνήτη και να κατανοεί ταυτόχρονα την αντιπολίτευση. Επειδή βλέπω τον Καποδίστρια ακριβώς με τον ίδιο τρόπο (επηρεασμένος, βέβαια, και από τα κείμενα του Λούκου) περιμένω πώς και πώς τη μεγάλη βιογραφία του Καποδίστρια που ετοιμάζει αυτόν τον καιρό.

Στην εικόνα ο Πετρόμπεης στα 72 του χρόνια (το 1837) σε πορτρέτο του ζωγράφου F. Aichholzer (που μου είναι εντελώς άγνωστος). Βρίσκεται στο Μουσείο Μπενάκη.]."

Πηγή: Ανάρτηση του Αριστείδη Χατζή, Καθηγητή Φιλοσοφίας και Θεωρίας Θεσμών και Δικαίου στο Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλους της Επιτροπής "Ελλάδα 2021" στο Facebook